Türkiye'ye yardım için formüller...

1947.02.24

ABD Dışişleri Bakanlığı Yakındoğu Dairesi Direktörü Loy W Henderson'ın ABD Dışişleri Bakanına çok gizli mesajı.

Sabah saatlerinde İngiliz Bakan Sir John Balfour bakanlığı arayarak biri Yunanistan diğeri Türkiye ile ilgili olmak üzere iki nota vereceğini bildirdi.

Microfilm, ROLL 2, February 24, 1947 (Top-Secret).

Notalarda Yunanistan ve Türkiye'nin Sovyet etkisi altına girmemesinin ne kadar önemli olduğu vurgulanıyor ve iki ülkenin toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını koruyabilmek için hem askeri hem de mali yardıma ihtiyaç duyacakları belirtiliyor. Notalarda İngiltere'nin, içinde bulunduğu ekonomik zorluklardan dolayı gerekli desteği sağlayamayacağını belirtilyor, ABD'nin bu yükü paylaşmak isteyip istemediğini soruluyor. Ayrıca, eğer mümkünse derhal Washington'da Amerikan ve İngiliz temsilcilerin bir araya gelmesi ve ne tür bir yardım yapılabilceği konusunda görüşmeleri isteniyor. Henderson mesajına ilave ettiği uyarı notuyla Dışişleri Bakanına bu görüşme sırasında ingiltere'nin ekonomik şartlarının ne kadar kötü olduğunun dikkate alındığını belirten ifadelerden kaçınmak gerektiğini bildiriyor.

Bu notalar, 15 Ekim 1946 tarihinde ABD Dışişleri Bakanı James F. Brynes tarafından İngiliz Milli Savunma Bakanına ABD'nin Türkiye'ye her türlü ekonomik yardımı yapmaya hazır olduğunu ve İngiltere'nin de askeri malzeme ihtiyacını karşılayacağını umduğunu belirten açıklaması bağlamında ele alınmalı. Brynes'ın talebi üzerine İngiliz Hükümeti Türkiye'nin askeri ihtiyaçlarının tespiti için bir çalışma başlatmış, Ankara'daki ingiliz ve ABD büyükelçilikleri ise ekonomik şartlara yönelik bir başka çalışma yürütmüşlerdi. İngiltere tarafından hazırlanan rapora göre

1- Türkiye'nin bağımsızlığını koruması en öncelikli konudur.

2- Mevcut şartlarda Türk Ordusu birinci sınıf bir askeri güç karşısında etkisiz kalacaktır.

3- Modern silahlarla teçhiz edilse bile bu yapı içerisinde pek bir verim alınamayacaktır. Öncelikli olarak Türkiye içindeki muharebe hizmet desteğinin (ulaşım, bakım-onarım, lojistik vb.) güçlendirilmesi ve bir standartlık getirilerek organizasyon yapısının iyileştirilemsi için danışmanlık yapılması gerekmektedir.

4- Askeri yardım ihtiyacı ancak bunlar yapıldıktan sonra tespit edilebilecektir.

ABD Büyükelçiliği'nin 23 Aralık 1946 tarihinde verdiği ekonomik rapora göre ise:

1- Türkiye dış ticaret açığını ihracatı ile karşılayabilecek bir yapıdadır ve mevcut endüstri sanayi artı bir mali destek olmaksızın varlığını sürdürebilecektir. Sanayileşmede geniş çaplı bir yapılanma isteniyorsa bu da mevcut altın rezervlerinin (59 milyon paund) yarısı ile veya dışarıdan borç alarak yapılabilir gözükmektedir.

2- Ekonomik veya askeri alanda bir gelişme için yeterli kaynak mevcuttur bu kaynak her ikisi için yeterli değildir. İkisinden biri tercih edilmelidir.

3- İngiltere'nin daha fazla mali yardımda bulunması mümkün değildir. Bu görev de ABD'ye ya da Dünya Bankası'na düşmektedir.

İgiltere ile Amerika arasında Türkiye'ye yardım opsiyonları hakkında yapılan görüşmelerin Mart 1947 başından itibaren basına sızmaya başlaması üzerine İsmet İnönü Hasan Saka'yı Amerikan Büyükelçisiyle görüşmek üzere görevlendirdi.


Microfilm, ROLL 2, March 5, 1947 (Secret). kayıtlı raporla Washington'a bildirilen görüşmede Saka, 1946 Şubat ayından itibaren İngiltere ile askeri malzeme desteği için görüşüldüğünü ancak peşin ödeme ile alınan birkaç uçak dışında bir ilerleme kaydedilemediğini, artık Türkiye'nin yüzünü ABD'ye döndüğünü belirtti. Ordudaki malzemelerin yüzde 80'inin Alman menşeli olduğunu belirten Saka, savaş sonrası ele geçen Alman silah ve teçhizatından Türkiye'ye aktarım yapılmasını talep etti.

Görüşme sırasında İngilizlerin notasından haberdar olduğunu gizlemeye çalıştığını söyleyen Wilson, iki zorlu savaştan çıkan ingiltere'in çok ağır ekonomik sorunlar yaşadığı için böyle bir yardımlaşma talebinde bulunmuş olabileceğini söyledi. Wilson'a göre halen acil bir savaş durumu mevcut değil, Rusya da ağır ekonomik sorunlar yaşanıyor ve ellerinde atom bombası olmaması onları dizginliyor. Wilson, ABD'nin Türkiye ile ilgilenmeye devam ettiğini, Washington'da, 1 Ekim 1946 tarihinde verilen askeri malzeme listesi üzerinde yürütülen çalışmaların devam ettiğini ancak durumunun daha acil olması nedeniyle ABD'nin kaçınılmaz olarak önceliği onlara verdiğini, Yunanistan'ın Sovyet kontrolü altına girmesi halinde Türkiye'nin güvenliğini sağlamanın daha da zorlaşacağını Saka'ya aktardı.