Rauf Orbay Amerika'da

1946.10.03

Gezi Amerika'nın Ankara Büyükelçiliği tarafından daha önce haber verilmiştir ama Amerikalılar için Rauf Orbay'ın Fransa'dan başlayan, sonra İngiltere ve ABD ile devam eden seyahatinin asıl amacının ne olduğu açık değildir. Geziyle ilgili belge, ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan büyükelçiliğe gönderilmiştir. Bu belgeye göre Washington'daki ABD Dışişleri temsilcisi ile üç saat süren bir görüşme içeriğinde Orbay'ın, iç siyasete yönelik, Ermeniler, Kürtler, Ortodokslar ve komünizmle ilgili Türkiye'nin problemi olmadığını ve bunların beşinci kol faaliyetleri kapsamından Ruslar tarafından kullanılmalarının da mümkün olmadığını, herhangi bir savaş durumunda Arap Birliği ülkeleri arasında büyük bir prestiji olmasına rağmen, Türklerin Araplardan bir beklentisi olmadığını ve kısıtlı askeri olanakları ile Arapların herhangi bir katkı yapmalarının da zaten mümkün olmadığını, Türkiye'deki hayat şartlarının devamlı hazır tutulmak zorunda kalınan silahlı kuvvetler nedeniyle çok düşük seviyede olduğunu ve bunun da askeri tehditler sürdükçe ortadan kalkmayacağını; bu şartlar altında Türkiye'de herhangi bir siyasal karışıklığın önlenebilmesi için batının acil olarak ekonomik ve endüstriyel desteğine ihtiyaç duyulduğunu ve eğer yardım edilmezse böyle bir çalkantının Komünizmin tohumlarını yeşerteceğini söylediği raporda yer alıyor.

Ahmet Aras'ın aktardığına göre Orbay'ın dış siyasete yönelik sözleri ise Dışişleri raportöründe hayranlık uyandırmış. Türklerin diğer ülkeler tarafından söz verilen hiçbir vaade, antlaşmaya ve pakta güvenmeyecek kadar tecrübe yaşadığı; sözlerin verildiği zamanla ihtiyaç hasıl olduğu zaman arasında çok şeyin değiştiği; Osmanlının küllerinden yaratılan topraklarda Türklerin bağımsızlık konusunda ayrı bir hassasiyetleri olduğu ve bu uğurda son Türk kalana kadar savaşmaya hazır olunduğu; ancak bu esnada yardım etmek isteyen olursa onları kabul edeceklerini belirten Orbay'ın "Şeker Amca'dan yardım talep eden diğer ülke temsilcilerinden farklı bir güven ve vakurluğu not edilmiş.

ABD temsilcisinin Sovyetler Birliği üzerine bir sorusunu cevaplandırırken de Orbay, Rusya'da aşırı milliyetçi bir yapısı olan Gürcülerin çok ciddi bir muhalif güç olduğunu ve Rusların Çarlık döneminden beri sıkı ve baskıcı denetimlerinden dolayı huzursuz olduklarını, bir Gürcü olan Stalin'in devlet başkanı olmasının bile Gürcülerin bağımsızlık isteklerini kırmadığını ve hatta Stalingrad'da Almanlar tarafından yakalanan bir çok Gürcü'nün bağımsızlık vaadiyle Ruslara karşı savaştırıldığını söylemiş. Orbay'ın söylediğine göre savaş sonrası Batılı devletler tarafından yakalanan bu mahkumlar Ruslara teslim edilmişler. Orbay, Batının Gürcüleri daha sonra onlara karşı kullanmak maksadıyla elinde tutabilecekken Rusya'ya iade etmesini büyük bir hata olarak görüyor. Halen İtalya'da Rusya'ya iade edilme korkusu içinde yaşayan çok sayıda Gürcü olduğunu belirten Orbay'ın tavsiyesi, bunlardan istifade edilmesidir.

Orbay'ın muhtemel bir Sovyet saldırısına yönelik öngörüsünün de aktarıldığı raporda, Rusların ana stratejisinin İran'da durumunu muhafaza ederek, Türkiye'nin o bölgeye askeri yığınak yapmasını, Batılı devletlerin petrol bölgelerindeki varlıklarını sonlandırmayı ve son olarak da Balkanlardan yapacağı asıl saldırıya hazırlık yapabileceği yönündeki görüşlerine yer veriliyor.

(Microfilm, ROLL 1, October 3, 1946 (Secret).