Boğazlar meselesinde nota trafiği

1946.08.07

Sovyetler'in Boğazlar hakkındaki notası

Potsdam kararlarına uygun olarak Sovyetler, Boğazlar hakkındaki görüşlerini, Türk Hükümeti’ne 7 Ağustos 1946’da verdikleri bir nota ile açıkladılar. Notada,Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı sırasında Boğazlardaki yetkilerini kötüye kullandığı ve Mihver Devletlerinin savaş gemilerine geçiş izni verdiği belirtildikten sonra, yeni Boğazlar rejiminin alması gereken şeklin esasları belirtilmektedir:

 (1) Ticaret gemilerinin barışta ve savaşta tam geçiş serbestisine sahip olması,

(2) Karadeniz'e kıyısı olan devletlerin savaş gemilerine her zaman geçiş serbestisi tanınması,

(3) Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemileri için, istisnai bazı haller dışında barışta ve savaşta geçiş yasağı konulması,da bar

(4) Yeni Boğazlar rejiminin yalnız Karadeniz'e kıyısı olan devletler tarafından düzenlenmesi,

(5) Ticaret ve geliş-geçiş serbestliği ile boğazların güvenliğinin en ziyade ilgili ve bu işe en liyakatli devletler olan Sovyetler Birliği ile Türkiye tarafından ortak vasıtalarla sağlanması.

ABD, 19 Ağustos 1946 tarihinde Sovyet Hükümeti'ne verdiği nota ile 4 ve 5. maddelerdeki Sovyet isteklerine itiraz etti. İngiltere de aynı itirazı, 21 Ağustos tarihinde verdiği nota ile bildirdi ve "Boğazlardaki yegane kara kuvveti olması hasebiyle Türkiye Boğazların kontrol ve savunmasının sorumlusu olarak kalmakta devam etmelidir" dedi.

Sovyetler Birliği'nin notasına 22 Ağustos 1946 tarihinde cevap veren Türkiye, İkinci Dünya Savaşı'nda Boğazların statüsünün Türkiye tarafından iyi korunmadığına dair ithamlar, Sovyet isteklerinin 4 ve 5. maddeleriyle birlikte reddedildi. 5. maddede belirtilen Sovyet teklifinin "Türkiye'nin hiçbir bakıdan feragat edemeyeceği ve kısıtlanmasını kabul edemeyeceği egemenlik haklarına ve güvenliğine aykırı" bildirildi.

Sovyetler Birliği, 24 Eylül 1946 tarihinde ikinci bir notayla boğazlar rejiminin sadece Karadeniz devletleri arasında tespit edilmesi ve boğazların ortaklaşa savunulmasında ısrar gösterdi. Türkiye ABD ve İngiltere'yi bu notadan haberdar etti. Sovyetler Birliği'ne cevap Truman'dan geldi. Truman notasında, Boğazlar rejiminin Türkiye ve diğer güçleri de içerdiğini, Boğazların savunmasının yalnızca Türkiye'nin sorumluluğunda olması gerektiğini belirtti. Notada, "Eğer boğazlar üzerindeki Sovyet tehdidi konu olmaya devam ederse bu uluslararası güvenlik için bir tehdit oluşturacağından Güvenlik Konseyi'nin harekete geçeceği bir konu olacaktır" deniyordu.

Bu desteğin ardından Türkiye Sovyetler Birliği'nin ikinci notasını 18 Ekim 1946 tarihli cevabi notasıyla reddetti.